Enkele jaren terug publiceerden wetenschappers een afbeelding waarin ze het leven op aarde visualiseerden – een zogeheten tree of life, een levensboom. Klopt die naam echter nog wel?
De levensboom is een enigszins versimpelde weergave van een zeer complexe biologische werkelijkheid, maar probeert deze wel zo veel mogelijk recht te doen. Een fascinerend beeld dat sterk contrasteert met (Middeleeuwse) denkbeelden waarin mensen als ‘kroon op de schepping’ worden gezien.
Maar eigenlijk gaat de metafoor van een boom niet langer op. De schrijver David Quammen heeft in zijn boek The Tangled Tree beschreven hoe het beeld van de boom in de loop der tijd verschoof naar een horizontaal netwerk of web waarin allerlei draden met elkaar verbonden zijn. Een web of life dus in plaats van een tree of life.
Het web laat zien dat het leven op aarde uit drie hoofdgroepen bestaat: Bacteriën, Archaea en Eukaryotes. Tot die laatste groep behoort al het één- of meercellige leven dat een celkern bevat, waaronder alle planten, dieren en mensen. De eerste twee groepen zijn eencelligen zonder celkern die genetisch veel van elkaar blijken te verschillen.
Rechts: Het hedendaagse web of life (2016). Mensen behoren tot de Eukaryotes en bevinden zich, samen met dieren en schimmels, op de ‘tak’ van de Opisthokonta.
Het web of life zou eenzelfde geestelijke aardverschuiving teweeg kunnen brengen als de ontdekking van enkele eeuwen geleden dat de aarde om de zon draait in plaats van andersom. Ook het leven op aarde draait niet om de mens, al zijn we misschien geneigd te denken van wel. Je moet met een vergrootglas zoeken om te ontdekken waar mensen zich in het web of life bevinden. Pas na vele malen inzoomen kom je bij de vertakking van (zoog)dieren uit, laat staan bij de aapachtige primaten. De gehele mensheid past op een minuscule spriet die vanuit het grotere geheel bezien nagenoeg onzichtbaar is.
Het is fascinerend om te zien hoe dichtbij mensen bij dieren staan in het web van leven. En hoe nabij mensen hun medemensen zijn, is haast onvoorstelbaar. De afbeelding van het web of life maakt in één klap zichtbaar dat we onlosmakelijk onderdeel van de levende natuur uitmaken, een punt waar ook natuurfilosoof Matthijs Schouten de nadruk op legt. Wie van die verbondenheid doordrongen is, beseft eens te meer hoe vreemd het is dat mensen elkaar – en andere dieren – met geweld te lijf gaan.
Misschien blijkt het leven op aarde wel te complex om ooit volledig in kaart te brengen en te doorgronden – de tijd zal het leren. Voorlopig kunnen we ons in elk geval laten inspireren door de meest recente wetenschap. Want dat die vervlechting van mens, medemens en dieren heel wat te betekenen heeft, lijkt me evident.
