Hoog tijd voor door waarden gedreven verkiezingen

Wie kent ze niet, de prachtige beelden van rijk gekleurd koraal vol wonderbaarlijk leven. Mensen gaan op reis om het met eigen ogen te zien. Nog even dan, want de helft van het koraal op de wereld is al afgestorven. Bij twee graden opwarming van de aarde zal nagenoeg al het koraal van de zeebodem verdwijnen. Dood, door menselijk handelen. Met het koraal verdwijnt ook de leefwereld voor een kwart van het leven in de oceanen. En de middelen van bestaan van heel veel mensen die ervan afhankelijk zijn.

Bij de vernietiging van het koraal komen menselijke waarden in het geding. Het tast de schoonheid van de natuur aan. Het ondermijnt leefbaarheid en bestaanszekerheid. Het is onrechtvaardig en roept empathie op. Vergelijkbare waarden spelen breder bij klimaatopwarming. Compassie en empathie met dertig mensen en een miljard dieren die stierven vanwege de bosbranden in Australië. Solidariteit met de armsten ter wereld die extra getroffen worden, door overstromingen in Bangladesh en hitte en droogte in Afrika. Dat staat op gespannen voet met de waarde consumptievrijheid in rijke landen.

In de rationele beleidstheorie liggen waarden ten grondslag aan politieke keuzes. Politieke partijen bepalen welk gewicht zij geven aan de schoonheid van de natuur, aan bestaanszekerheid en aan consumptievrijheid. De wetenschap beschrijft hoe deze variabelen er voor staan, nu en in de toekomst, met alle onzekerheden die daar bij horen. Politieke partijen leiden daaruit hun beleidsvoorstellen af. Verschillen in waarden vertalen zich in ander beleid. Aldus beslecht de politiek onvermijdelijke waardenconflicten in de samenleving.

Politieke keuzes afleiden uit waarden lijkt ver af te staan van de huidige werkelijkheid, waarin polariseren en manipuleren tot kunst zijn verheven. Klimaatopwarming ontkennen of beweren dat het niet door menselijke invloed komt, desinformatie produceren waardoor mensen de waarheid niet meer van fictie kunnen onderscheiden, groepen tegen elkaar opzetten, cijfers van gerenommeerde instituten in twijfel trekken, factcheckende journalisten of wetenschappers verdacht maken en hun familie bedreigen via sociale media. Het nieuws staat er vol mee.

Maakt dat waarden waardeloos? Integendeel, de toename van polarisatie en manipulatie vergroot alleen maar de noodzaak van een maatschappelijk en politiek gesprek over waarden. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) laat in ‘Waarden, normen en de last van het gedrag’ zien dat er een aantal fundamentele waarden ten grondslag liggen aan onze democratische rechtstaat: geloof in de toekomst, de bescherming van persoonlijke vrijheid en autonomie, rede en redelijkheid, universaliteit, rechtvaardigheid en gelijkheid. Cruciaal is volgens de WRR dat deze waarden steeds een centrale plaats innemen ‘als voorwaarden voor een samenleving waarin menselijke waardigheid voorop moet staan’. Burgers mogen van politieke partijen verwachten dat deze zich expliciet uitspreken over hun visie op onze kernwaarden en over wat zij doen om deze te beschermen.

Een debat over klimaatwaarden helpt niet tegen klimaatontkenning. Daar dienen fundamentele waarden als rede en redelijkheid voor in het geweer te komen. Het debat over klimaatwaarden richt zich op al die mensen die zien hoe het weer verandert, die gevoel hebben voor de schoonheid van de aarde, die compassie voelen met mensen en dieren en die zich afvragen hoe we de lasten van maatregelen eerlijk verdelen. Via waarden kunnen politieke partijen kiezers duidelijk maken waar ze voor staan en kunnen zij een visie ontwikkelen op de toekomst van ons land en ons allen. Dat geldt niet alleen voor het klimaat maar voor alle grote politieke thema’s.

Hoog tijd dus voor meer aandacht voor waarden in de politiek, voor door waarden gedreven verkiezingsdebatten en voor de bescherming van de centrale waarden van onze democratische rechtstaat. Half maart zijn de verkiezingen, de debatten gaan nu van start. Ik ben benieuwd.