De zachte democratische krachten zullen zeker winnen (in ‘t eind)

Oorlog is verschrikkelijk, daar zijn de meeste mensen het wel over eens. Toch wordt er nog altijd oorlog gevoerd. Zoals in Oekraïne waar de strijd steeds verder escaleert. Wat doe je eraan? Misschien heb je slaapzakken en kleding gestuurd of bijgedragen aan een warme ontvangst van mensen die huis en haard moesten ontvluchten. Maar wat kun je verder nog doen?

Behoorlijk veel. En al zijn het vaak subtiele dingen: bij elkaar opgeteld doen ze er toe. Het begint al bij de manier waarop we over de oorlog in Oekraïne denken en spreken. De Duitse filosoof Jürgen Habermas schreef begin dit jaar dat ook hij vindt dat Oekraïne ‘de oorlog niet mag verliezen’. Tegelijkertijd benadrukt hij dat dit niet hetzelfde is als zeggen dat Oekraïne de oorlog ‘moet winnen’. In het eerste geval wordt een diplomatieke oplossing niet uitgesloten, in het tweede geval wel. Koste wat kost een oorlog willen winnen vertrekt vanuit een strijdlustige houding die in strijd is met streven naar vrede.

Natuurlijk blijft het uitermate lastig om de strijdende partijen weer tot praten te bewegen. Maar het is altijd de moeite waard daar actief en stelselmatig op aan te sturen. Omdat het Westen zich met wapens in de oorlog mengt, bestaat er volgens Habermas een extra grote morele verantwoordelijkheid om steeds opnieuw nadrukkelijk in te zetten op diplomatieke oplossingen. Oók als pogingen om tot onderhandelingen te komen telkens van de hand worden gewezen. Het is uiteindelijk ook niet in Ruslands belang dat deze afzichtelijke en peperdure oorlog eindeloos voortsleept. Wel zal het moeilijk worden het gezichtsverlies voor Poetin te minimaliseren.

We kunnen naast genuanceerd nadenken over de oorlog in Oekraïne ook veel doen om oorlog te voorkomen en een vreedzame wereld dichterbij te brengen. Werken aan meer en betere democratie is daarvoor cruciaal. ‘Democratie onder druk’ is niet voor niets dit jaar het thema van de Vredesweek. In een sterk uitgeholde democratie kunnen makkelijker autoritaire oorlogsbeslissingen worden genomen.

Werken aan democratie vertrekt vanuit het idee dat democratie nooit af is en dat er altijd stappen in die richting te zetten zijn. Denk in ons land aan het verbeteren van democratie op de werkvloer, of aan burgervergaderingen om ingewikkelde vraagstukken te bespreken en het vertrouwen in democratische processen te vergroten. Denk ook aan mensen op andere continenten, wiens stem op het wereldtoneel onvoldoende wordt erkend. Op klimaattoppen hebben miljarden mensen uit onder andere Afrika en Zuidoost Azië nu het minst te zeggen, terwijl zij het meest te maken hebben met de desastreuze gevolgen van klimaatopwarming. Hun stem mag niet langer genegeerd worden.

En laten we vooral niet vergeten om te luisteren naar de stem van andere dieren en zelfs die van planten en ecosystemen. We leven met allerlei verschillende wezens samen op aarde, in een wereldwijde samenleving die veel meer dan alleen mensen behelst. Werkelijk naar de democratische stem van andere wezens luisteren betekent alles op alles zetten om klimaatverandering tegen te gaan. Dat draagt ook meteen bij aan een vreedzamere wereld, want extreme klimaatverandering wakkert conflicten aan.

Een vreedzame en democratische wereld is een langetermijndoel dat een lange adem vergt. Toch gaat het lukken als we genuanceerd blijven nadenken over bestaande oorlogen. En als we stap voor stap blijven werken aan diepere en stabielere vormen van democratie en vrede. Om op een gedicht van de religieus-humanistische Henriëtte Roland Holst te variëren: De zachte democratische krachten zullen zeker winnen in ‘t eind. Laat je door niemand iets anders wijsmaken.