Gele jas

‘Hongersnood op een schaal die de afgelopen 40 jaar niet is meegemaakt.’ ‘Een doodvonnis voor honderdduizenden, mogelijk miljoenen onschuldige mensen.’ Twee reacties van VN-experts over een van de laatste acties van Mike Pompeo, de minister van Buitenlandse Zaken van de VS. Op de laatste dag van de regering Trump plaatst hij de Houthi-rebellen in Jemen op de lijst van terroristische organisaties. Daarmee maakt hij voedselhulp praktisch onmogelijk voor de bevolking die al jaren lijdt onder oorlog. En waarom? ‘Alleen maar om Biden te treiteren’, volgens Carolien Roelants in de NRC.¹

In diezelfde krant staan een week later met grote letters de martelingen die mensen ondergingen die Nederland had teruggestuurd naar Soedan. Ze werden geschopt, met hun hoofd tegen de muur gebeukt, met peper bewerkt en sigaretten werden op hun armen uitgedrukt.² Iemand bij de overheid nam het besluit ze terug te sturen. Terwijl bekend was dat het daar niet veilig was. Net zoals er ambtenaren waren die mensen totaal klemzetten in de Toeslagenaffaire.

Niet alleen politici en ambtenaren vertonen gedrag waar je haren van overeind gaan staan. Neem de rellen over de avondklok. Jongeren staken een testlocatie van de GGD in brand en gooiden stenen naar een ziekenhuis.

De afgelopen tijd heb ik aardig wat geleerd. Van biologen leerde ik dat de frontale cortex, het gebied in onze hersenen dat de angst- en woedereflex reguleert, pas op 25-jarige leeftijd is volgroeid. Ook leerde ik dat wij-zij-denken evolutionair ver teruggaat.³ Voor iemand uit onze familie kunnen we een heel altruïstische diersoort zijn. Voor iemand die wij zien als vijandige vreemdeling kunnen we buitengewoon wreed zijn.

Van psychologen leerde ik hoe moreel gedrag bepaald wordt door de groep waar we deel van uitmaken.⁴ Dat de normen en gebruiken in een organisatie het gedrag kunnen sturen. Dat mensen beschuldigen en hun gedrag moreel verwerpelijk noemen vaak averechts werkt. Iemand voelt zich dan als mens afgewezen, omdat moraliteit voor mensen zo belangrijk is. Dat idealen schetsen beter werkt dan morele verplichtingen opleggen. Dat compassie met hun feilen mensen in beweging kan krijgen.

Van deskundigen op het gebied van polarisatie en conflicthantering leerde ik dat er in een bepaald stadium weinig anders meer rest dan de ME ergens op afsturen en het conflict uit laten woeden.⁵ Dat je daarna in gesprek moet, omdat anders zaken doorbroeien tot de volgende ontploffing. Dat het er in rustiger tijden om gaat naast mensen te gaan staan en echt verbinding te maken.

Maar wat moet ik met al die geleerde lessen, artikelen schrijvend in een veilige, warme werkkamer? Ik voel mijn maag samentrekken als ik denk aan de mensen in Jemen en Soedan. Ik voel woede als ik denk aan de eigenaren van geplunderde winkels, aan zorgpersoneel dat stenen naar hun ziekenhuis ziet vliegen en aan ME‘ers die de klappen opvangen. Ik voel wanhoop: komt het ooit goed met de mens?

En dan zie ik opeens weer die jonge, Amerikaanse vrouw in die heldergele jas voor me. En denk ik aan een van de belangrijkste lessen van de deskundigen: ontwikkel en verkondig een visie vanuit verbeeldingskracht. Een visie op een andere samenleving, een andere wereld, een toekomst van kansen en nieuwe mogelijkheden. En een visie heeft ze, de tweeëntwintigjarige Amanda Gorman. Gekleed in een prachtige, gele jas en met een meeslepende dictie schilderde ze een nieuw perspectief:⁶

‘Maar één ding is zeker:
Als we genade samenvoegen met macht,
en macht met recht,
dan wordt liefde onze nalatenschap
en verandering het geboorterecht van onze kinderen.’
Die visie zet mijn wanhoop om in hoop. Ik ga op zoek naar een gele jas.