Internet lijkt steeds meer een plek waar mensen elkaar het leven zuur maken, waar bedrijven hun klanten manipuleren en waar duistere krachten mensen tegen elkaar opzetten. Van vlogger Bibi Breijman tot NOS-correspondent Tim de Wit, ieder met enige bekendheid krijgt op sociale media de meest extreme uitingen over zich heen. Technologiebedrijven proberen ons gedrag te sturen. En wetenschappelijk onderzoek laat zien dat Russische trollen een wig drijven tussen mensen in Westerse landen door zowel verhalen pro als verhalen contra vaccinatie van kinderen te verspreiden.
‘Vrede verbindt over grenzen’ is het thema van de komende Vredesweek. Met duizenden mensen onderstrepen we ons verlangen naar vrede. We nemen deel aan vredeslopen, dialoogtafels en lezingen. Maar we vergeten vaak de digitale wereld.
Blijkbaar vallen er grenzen weg als je op Twitter verwensingen en bedreigingen rondstuurt of een in vertrouwen verkregen naaktfoto doorstuurt naar de hele klas. ‘Het hoort er bij, deal er maar mee’ is menigmaal de reactie. Of ‘eigen schuld, dan had je die foto maar niet moeten sturen’. Maar het tv-programma Make Holland Great Again lanceert niet voor niets de hashtag #stoponlinehaat.
Velen onderschatten de digitale macht van bedrijven. In het fascinerende boek The age of surveillance capitalism van Shoshana Zuboff legt een softwareontwikkelaar uit hoe bedrijven gedrag willen beïnvloeden. Dan meet de voorraadkast bijvoorbeeld wat we eten en gaat niet meer open omdat hij weet dat we die avond genoeg gesnackt hebben. Mooi, als dat in ons eigen belang is. Alleen gaat het veel bedrijven niet om ons belang, maar om hun commercieel belang. In de VS geeft een drogisterijketen digitale duwtjes (nudges) die mensen subtiel aanzetten tot gedrag dat het bedrijf goed uitkomt. Facebook zegt tegen adverteerders precies te weten wanneer jongeren zich het meest kwetsbaar voelen en het gemakkelijkst te beïnvloeden zijn. Een citaat van die softwareontwikkelaar: “We zijn aan het leren hoe de muziek te schrijven, en dan laten we ze dansen op de muziek.”. ‘Ze’ dat zijn u en ik. Is het vergezocht daar een bedreiging in te zien voor de vrede? Of is het misschien nog bedreigender dat vergezocht te vinden? Omdat we niet in de gaten hebben dat we al aan het dansen zijn.
De Netflix-documentaire The Great Hack laat zien hoe Cambridge Analytica in verschillende landen verkiezingen manipuleerde. Vrede komt direct in gevaar als binnenlandse partijen of buitenlandse overheden verkiezingen beïnvloeden of groepen burgers tegen elkaar opzetten. Propaganda is weliswaar van alle tijden, maar verandert nu in subtiele, nauwelijks zichtbare gedragsbeïnvloeding. En het tegenwicht is weg: aardig wat mensen vertrouwen de pers en de wetenschap niet meer. Dat is de bijl aan de wortels van de democratie.
In de Vredesweek past een duidelijk signaal dat het onacceptabel is om anderen online moedwillig te beschadigen of te beïnvloeden. We staan voor een majeure uitdaging de digitale vrede te bevorderen. Dat begint met een groter bewustzijn van wat er plaats vindt in de digitale wereld en welke risico’s dat met zich mee brengt. We dienen het maatschappelijk debat te intensiveren over de ethische grenzen aan het gedrag op digitale media. Hoog tijd voor een digitale vredesloop.
