Op 5 mei vieren we de vrijheid met het thema In vrijheid kiezen. Tweede Kamer voorzitter Khadija Arib schrijft in de jaarthematekst: ‘In vrijheid kunnen kiezen moedigt aan om zelfstandig te denken, om je als individu goed te informeren, je een mening te vormen en om je kritisch te verhouden tot de zelfgekozen volksvertegenwoordiging en regering.’ Ware woorden. Alleen wordt het steeds moeilijker om je goed te informeren in deze tijd van desinformatie en alternatieve feiten.
Een president ontkent glashard controleerbare feiten en hitst op tegen de ‘onbetrouwbare’ pers die ‘nepnieuws’ zou verspreiden. Hij is niet de enige. Trollenlegers proberen verkiezingen te beïnvloeden. De Deep fake news-aflevering van Tegenlicht toont films waarin politici en beroemdheden uitspraken doen die ze nooit gedaan hebben. Nauwelijks van echt te onderscheiden en ronduit beangstigend.
Betrouwbare kennis
In Nederland is betrouwbare kennis altijd een belangrijke basis geweest voor beleid. Wanneer kennis niet meer vertrouwd wordt gaat dat ten koste van goede besluitvorming. In het ESB-blog Kennis en beleid: vechten of groeien? duid ik hoe kennis en beleid elkaar juist kunnen versterken.
Nepnieuws ondermijnt vertrouwen
Afnemend vertrouwen in kennis tast ook het vertrouwen in de democratie aan. Onderzoek van I&O Research laat zien dat burgers in verwarring raken door ‘nepnieuws’ en niet meer weten wat waar en onwaar is. Maar liefst 82% van de ondervraagden ziet ‘nepnieuws’ als een bedreiging voor de democratie en de rechtstaat.
In gesprek gaan
Wat kunnen we eraan doen? De praktijk laat keer op keer zien dat opvattingen in beweging komen als mensen elkaar ontmoeten en in gesprek raken. Regelmatig worden vaste overtuigingen dan vloeibaar en ontstaat er een gemeenschappelijk gebied waar oplossingen liggen. Ook als verschillen van mening blijven bestaan, groeien begrip en respect en ontstaat er meer consensus over feiten en inzichten.
Iers voorbeeld
In Ierland gebeurde dit bij het omstreden onderwerp abortus. In een burgervergadering hebben honderd burgers zich erin verdiept. Ze hebben deskundigen geraadpleegd en betrokkenen gesproken. Hun aanbeveling aan de politiek: het verbod op abortus schrappen uit de grondwet. Die honderd burgers zijn zo gekozen dat ze representatief zijn voor de hele bevolking. Daardoor zaten alle zienswijzen aan tafel. Hun werk trok de aandacht, binnen en buiten Ierland. Een vrachtwagenchauffeur vond zijn deelname de mooiste ervaring van zijn leven (Patrick Chalmers, de Correspondent, 24 mei 2018).
Urgentie
De groei van desinformatie maakt het urgent in Nederland te experimenteren met een burgervergadering. Bijvoorbeeld over belangrijke onderwerpen als klimaat of migratie. Zodat mensen van alle achtergronden elkaar spreken en ingewikkelde vraagstukken goed kunnen onderzoeken en begrijpen. En eventueel van mening kunnen veranderen.
Uitnodiging van de koning
Zo’n experiment vraagt een gedegen voorbereiding. Met alle ruimte om de verworven inzichten te communiceren met de samenleving. Cruciaal is dat de groep deelnemers een representatieve afspiegeling van de bevolking is. En dat de deelnemers er een substantiële reeks weekenden voor vrij willen maken. Een ruime onkostenvergoeding kan helpen en een persoonlijke uitnodiging door iemand met gezag. Voor grote, nationale vraagstukken zou een uitnodiging van de koning niet misstaan.
Ik hoop dat het thema van de nationale viering dit jaar de aanzet is om concrete stappen te maken, zodat we – op basis van betrouwbare en breed vertrouwde kennis – in vrijheid kunnen blijven kiezen.
Dit artikel verscheen ook in Trouw (vrijdag 3 mei 2019).
