Een bijzondere begrafenis

Ze lag vlak voor de voordeur. Of was het een hij? Een dode rat, dat is altijd even schrikken, al lag ze er bij nader inzien best vredig bij. Ik moest denken aan de films Ratatouille en Your Friend the Rat, misschien wel de beste Disneyfilms van de afgelopen decennia, waarin tal van clichés over ratten op een geestige manier onderuit worden gehaald. Het zijn uiteindelijk ook maar gewoon dieren die net als jij en ik hun levens leiden.

Over haar doodsoorzaak kon ik slechts speculeren. Was het een fatale knal geweest? Bij ons in de buurt wordt regelmatig illegaal vuurwerk afgestoken. Of had ze iets giftigs gegeten? Misschien had een kat haar te grazen genomen? Er zat echter geen bloed op het lijf. Haar dood was en bleef een mysterie.

Wat te doen? Ze kon uiteraard niet op deze plek blijven liggen, zo pal voor de ingang van onze woning. De afvalcontainer was binnen handbereik. Ik dacht onwillekeurig aan de welbekende campagneslogan: ‘Met hetzelfde gemak gooi je het in de afvalbak’. Onmiddellijk voelde ik een enorme weerzin opkomen. Alleen al de gedachte voelde verkeerd en respectloos.

In haar boek Ecospiritualiteit schrijft Hans Alma onder andere over het ‘heiligen’ van het leven. Dat wat we ten diepste van waarde vinden geeft dan kleur aan ons handelen. Je heiligt het leven wanneer je aan ‘gewone’ zaken een betekenis toekent die ze boven het alledaagse uittilt. Het lichaam van de rat nodigde me met klem uit om het anders aan te pakken en niet voor het gemak van de afvalbak te gaan. Al had ik genoeg andere dingen aan mijn hoofd, ik móést haar gaan begraven.

Uiteraard was het tuinschepje nergens te bekennen. Een grote lepel dan maar. Ik wikkelde het lichaam van de rat voorzichtig in keukenpapier en groef een kuiltje in de berm achter de tuin, pal naast een heg. Een plaats waar niemand oog voor heeft, een plekje dat met rust gelaten wordt. Ik prikte een klein stokje in het graf en keek een minuut in stilte naar het geheel. Zou ze kinderen hebben? Zou ze worden gemist door haar familie? Ook haar leven bleef een mysterie.

Waarom deed ik dit allemaal? Een cynisch stemmetje in mijn hoofd zei dat ik het voor mezelf deed, maar dat klonk ongeloofwaardig en zo voelde het ook niet. De rat in de afvalbak dumpen, dát zou ik voor mezelf hebben gedaan. Zoiets is binnen een paar seconden gepiept. Een kleine begrafenis houden kost moeite, tijd en energie. De rat merkt daar zelf niks meer van, maar dat geldt ook voor overledenen op mensenbegrafenissen. Houden we die dan ook alleen maar voor onszelf? Of draaien ze ook om het tonen van eerbied voor de overledene?

Eerder op de dag had ik een lunchafspraak op de Vrije Universiteit met onder andere filosoof Lisa Doeland. Zij heeft onderzoek gedaan naar afval en vertelde daar met verve over. Er is nog nooit zoveel afval geweest als nu en dat begint steeds meer rond te spoken in de ongrijpbare vorm van onder andere micro- en nanoplastics en overtollige broeikasgassen. Misschien voelde ik daarom zo duidelijk aan dat de rat geen ‘afval’ is. Ook een overleden dier is nog altijd een dier. En de planetaire afvalberg is al groot genoeg.

Inmiddels begon het te schemeren. Het was de avond van de verkiezingen in de Verenigde Staten, de uitkomst nog ongewis. Ik ging naar binnen en zette Leonard Cohen op, geen Hallelujah maar You Want It Darker. Een rat begraven, daar red je de wereld niet mee. Aan de andere kant, wie het kleine niet eert is het grote niet weerd. Ik keek uit het raam, de berm begon te gloeien met betekenis. Zonder een spoor van afval achter te laten, was de rat teruggekeerd naar de aarde.